قبیله عشق
ما مفتخریم که پیرو مذهبی هستیم که رسول خدا مؤسس آن به امر خداوند تعالی بوده و علی (ع)این بنده رها شده از تمام قیود، مامور رها کردن بشر از تمام اغلال و بندگی هاست. اما م خمینی (ع)قبیله عشق
ما مفتخریم که پیرو مذهبی هستیم که رسول خدا مؤسس آن به امر خداوند تعالی بوده و علی (ع)این بنده رها شده از تمام قیود، مامور رها کردن بشر از تمام اغلال و بندگی هاست. اما م خمینی (ع)نگاهی به دغدغه های اقتصادی حکومت علوی
امیرالمؤمنین (ع) راه تأمین
قسط اقتصادی و عدالت اجتماعی را در تقویت بنیۀ مالی و فراهم ساختن راه های
درآمد می داند، یعنی اقتصادی که از راه های مشروع و با حفظ کرامت انسانی و
بر پایۀ عدالت و آزادی و از روی اعتقاد و ایمان به دست آمده باشد.
: شهادت
امیرمومنان، حضرت علی علیهالسلام، از دردناک‌ترین فجایعی است که در تاریخ
بشر اتفاق
افتاده است. او نه تنها برای شیعیان و مسلمانان، که برای تمام دل‌های حق‌طلب، عدالت‌خواه و جویای فضایل اخلاقی، اسطوره‌ای دوست‌داشتنی بوده و هست. برای همین است که همه جان‌های پاک، شیفته و سوگوار شهادت مظلومانه اوست.
اگر علی (ع) هیچ فضیلتی جز نزدیکی به پیامبر آخرین نداشت، باید مورد تکریم بزرگان این امت می بود؛ اتفاقی که نیفتاد. علی (ع) سرشار از فضیلت هایی بود که داشتن برخی از آنها برای رستگاری یک ملت هم کافی بود. اذعان به این امر توسط کسانی که خون های جاهلیت هنوز در رگ هایشان جاری بود. باعث می شد از دور قدرت خارج و در سایه عدالت علی (ع) نابود شوند. این شد که برادر و وصی پیامبر (ص) در فشار سیاسی بی سابقه ای خانه نشین شد و تا مدت ها فقط نقش یک مشاور را بازی می کرد؛ مشاوری که مشورت هایش ضمانت اجرایی هم نداشت.
علی ای حال بر آن شدیم تا به یکی از شاخص ترین صفات امیرالمومنین دراین نوشته اشاره کنیم. در باب عدالت اجتماعی و اقتصادی در حاکمیت، امام علی علیه السلام توجه ویژه ای به عزل و نصب های کارگزاران داشتند.
دغدغه امیرالمومنین در برقراری عدالت اقتصادی
دانشمندان و فرزانگان، در سراسر روزگار، عدالت را میانۀ تندروی و کندروی، گزافه و کوتاهی، بیش از اندازۀ پیش رفتن و کمتر از آنچه باید به حرکت درآمدن، انصاف، حق و مانند این ها می دانند. امیرالمؤمنین عدل را چنین تعریف می کند:
«عدل کارها را در جای (درست) خود می گذارد، و بخشش چیزها را از سمت و سوی خود بیرون می برد؛ عدل گرداننده و پرورانده ای همگانی است، و بخشش پراکنده رگبارگذاری ویژگانی است، پس (در هنگام سنجیدن این دو با یکدیگر) والاتر و برتر دادگری است».
امیرالمؤمنین عدالت اقتصادی را همبسته و در پیوند با آزادی سیاسی و هر دو اصل را وابسته به امنیت و نظم اجتماعی می داند.
امیرالمؤمنین (ع) راه تأمین قسط اقتصادی و عدالت اجتماعی را در تقویت بنیۀ مالی و فراهم ساختن راه های درآمد می داند، لیکن اقتصادی که از راه های مشروع و با حفظ کرامت انسانی و بر پایۀ عدالت و آزادی و از روی اعتقاد و ایمان به دست آمده باشد. کسب مالیات با این شیوه و پرداخت آن از سوی مؤدیان از روی عقیده و ایمان است که عبادت به شمار می رود، اجتماع را از موانع رشد پاک می کند، و زمینه را برای پیشرفت و بالندگی آماده می سازد و می توان چنین عملی را زکات و وسیلۀ تزکیه و تربیت نامید.
مسئلۀ اقتصاد و عدالت اقتصادی در نزد امیرمؤمنان (علیه السلام) اگر نگوییم اولویت اول، باید اذعان داشت که جزو اولین اولویت های مورد نظر ایشان در آیین زمامداری می باشد. که امام (علیه السلام) جان مبارک خود را نیز در این راه فدا کردند.
این نکته قابل توجه است که هدف ادیان الهی در سطح اجتماع، چیزی جز برپا داری عدالت نبوده است و اسلام – بطور خاص – گردش عادلانۀ مال را در سطوح مختلف جامعه از آشکارترین مظاهر حضور دین در جامعه برمی شمرد. و بر همین اساس بزرگترین مشکل انسان در طول تاریخ ظلم اقتصادی می داند.
با توجه به فساد اداری و عدم وجود ضوابط در ساختار حکومتی، اولین قدمی که امام (علیه السلام) در این راستا برداشتند اعمال اصلاحات متوازن و همگرا در ساختار حکومت بود و در این راه نیز اولین اقدام ایشان برکناری کارگزاران جور و نصب کارگزاران صالح بود. در این میان آنچه مورد کنکاش و پژوهش است معیارها و رهنمودهای امیرمؤمنان (علیه السلام) برای گزینش و عملکرد کارگزاران می باشد که بی گمان می تواند آئین نامه ای برای حاکمان اسلامی برای تمام اعصار باشد. فرمایشات امام (علیه السلام) و ارائه ساختارها و راهکارهای حکومتی گویا ظرف زمان و مکان را درنوردیده و پیشرفت های بشر در زمینه فنآوری و فرآیندهای اقتصادی و ارتباطی نیز نتوانسته از ارزشهای والای آن بکاهد. آنچه که در سیرۀ عملی و کلامی امام (علیه السلام) وجود دارد همچون ستاره ای در آسمان عدالت می درخشد و آزادگان جهان را دل می رباید و اجرای آن جهان را به سوی عدالت و برابری رهنمون می سازد.
معیارهای امام (علیه السلام) در انتخاب و نصب کارگزاران
امام (علیه السلام) روحیات و فضائل ذیل را برای کارگزاران برشمرده و ایشان را به رعایت آنها سفارش می نمایند.
- رعایت تقوای الهی و پرواپیشگی
«او را به مراعات و حفظ تقوای الهی فرمان ده.»
- مطیع فرمان پروردگار خود بودن
«خداوند واجباتی بر شما مقرر فرموده است آنان را ضایع نکنید و مرزهائی برایتان قرار داده از آنها تجاوز ننمایید.»
و در نامۀ 53 خطاب به مالک می فرمایند:
«به او فرمان دهد که از خدا پروا کند و طاعت او را بر همه چیز مقدم شمرد و هرچه در کتاب خداست به کار بندد...»
- عنان نفس را در اختیار گیرد
«ای مالک، مالک نفس خویش باش.»
- خود را از مردم انگارد و در نوع زندگی و حق و حقوق شهروندی خود را برتر از آنان ننگرد.
کارگزار دولت اسلامی باید ساده زیستی را در پیش گیرد و این به دو منظور است اول آنکه رفاه طلبی و تجمل گرائی از یکسو باعث جدائی کارگزار از طبقۀ کارمندان شده و آن دو را از هم جدا می سازد و کارمند، کارگزار را همچون تافته ای جدا بافته می انگارد. از سوئی دیگر، راحت طلبی همچون آفتی است که مقاومت فرد را در برابر سختیها کاسته و زایل می نماید. بنابراین، در منظر امیرمؤمنان (علیه السلام) کارگزار باید زندگی خود را هم سطح محروم ترین افراد تحت مدیریت خود بسازد. امام (علیه السلام) خطاب به کارگزار خود عثمان بن حنیف می فرمایند:
«آگاه باش که هر رهروی را رهبری است که بدو اقتدا کند و از دانش او نور گیرد و راه یابد. بدان که پیشوای شما از دنیا به دو جامۀ کهنه بسنده کرده است و از غذاها به دو قرص نان، بدانید که شما هرگز توان آنرا ندارید ولی با پارسائی، تلاش و پاکدامنی مرا یاری کنید...
آری اگر می خواستم راهش را می دانستم که چگونه به عسل ناب، مغز گندم و بافته های ابریشمین دست یابم. امّا چه دور است از علی که هوای نفس بر او چیره شود و شکمبارگی او را بر سر سفره های رنگین نشانده در حالیکه شاید در حجاز یا یمامه کسی باشد که خواب قرص نانی را هم نبیند و سیری اصلاً نشناسد.»
و در رابطۀ برابری والی و رعیت به مالک می فرمایند:
«از اینکه برای خود حقی، در آنچه همه در آن برابرند، بیش از دیگران خواهی، بپرهیز.»
- باد غرور در سر نپروراند و از خلق کناره گیری ننموده و در میان آنان با صدق و مهر رفتار نماید.
«والی نباید در برابر مال و مقامی که به آن رسیده است مردم را از یاد ببرد و تعهد خدمت را نادیده انگارد بلکه باید نسبت به بندگان خدا بیشتر نزدیک شود و به برادرانش بیشتر مهربانی کند.»
- پرهیز از متملقان و چاپلوسان و رد آنها از خود
«زنهار... از دوست داشتن تملق که باید از آن بپرهیزی، زیرا این احوال، خود از بهترین فرصت های شیطان برای تباه کردن است.»
- امام (علیه السلام) استبداد و خودکامگی را برنمی تابد و کارگزار خود را از آن نهی می نماید.
«پس هر آینه تو بالاتر از آنهائی و ولی امر تو بالاتر از تو و خدا بالاتر از کسی است که تو را به فرماندهی برگزیده است.»
- کارگزار باید در فرمانداری خویش خدای را در نظر داشته باشد و از معنای مأمور معذور پرهیز نماید.
«اگر اطاعت آفریدگان، موجب معصیت آفریدگار گردد، روا نیست.»
- کارگزار باید روحیۀ ایثار و ایثارگری را در خود تقویت نماید و در راه انجام مسئولیت های الهی خویش از هیچ چیز فرو گذار ننماید:
«... در راه انجام وظایف الهی از جان خویش مایه بگذارد.»
- معیار در تصمیم گیری عادلانه را در نظر گرفتن سه عامل می داند:
«باید محبوبترین کارها در نزد تو سازگارترین آنها با حق و گسترده ترین آنها در عدالت و فراگیرترین آنها در جلب رضایت مردم باشد.»
- در هنگام دستور و اقدام سه نکته را مورد توجه قرار می دهد: دستور نسنجیده، عمل بموقع و قاطعیت در اجراء
«بپرهیز از کاری که زمانش فرا نرسیده و سهل انگاری در آن چون انجامش ممکن گردیده یا پافشاری در امری که راه صحیح آن را ندانی یا سستی در زمانیکه درستی کار آشکار باشد پس هر کاری را در جای بایسته به جای آر.»
در زمینه استخدام، امام (علیه السلام) مواردی را برمی شمرند که مطابق با آنها می توان کارمندان را گزینش نمود و بعد متذکر می شوند که گزینش کارمندان براساس ضابطه و نه رابطه صورت پذیرد و جایگزینی رابطه را به جای ضابطه از عوامل شیوع خیانت و ستم برمی شمرند.
نکتۀ دیگری که مورد تذکار امام (علیه السلام) می باشد، آزمودن افراد، قبل و بعد از بکار گماری است تا بدینوسیله توانایی آنان نیز در بوتۀ آزمایش قرار گرفته و سنجیده شود.
«... آنگاه در کار آنان بنگر و آنها را با آزمایش به کار بپذیر.»
بدین ترتیب، امیرمؤمنان (علیه السلام) با دقت، در گزینش کارگزاران خود اقدام نموده و به همراه هر یک مجموعه ای از بایسته های حکومتی و زمامداری را ارائه دادند و در این امر از هیچ مسئله ای فروگذار نکردند تا ساختار ارادی – سازمانی اصلاح و سالم گردد. اهتمام امام به این امر را می توان مهم ترین علت در نظر ایشان – در اصلاحات حکومتی دانست یعنی تا ساختار اداری – سازمانی سالم به وجود نیاید و افراد صالح در رأس امور نباشند اصلاحات قابل اجرا نیست. با نگاهی به عهدنامۀ مالک اشتر می توان به وجود آمدن یک ساختار اداری مدوّن در سیستم حکومت را شاهد بود، ساختاری که صدر، ذیل و جایگاه اشخاص در آن مشخص است و سیستم ها در آن تدوین گشته و وظایف در آن مشخص می گردد.
|
|
برخورد قاطعانه امام علی(ع) با خیانت کارگزاران
امام علی علیهالسلام فرمودند: ای شریح به زودى کسى به سراغت مى آید که به نوشته ات نگاه نمى کند، و از گواهانت نمى پرسد، تا تو را از آن خانه بیرون کرده و تنها به قبر بسپارد.
به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم،به امام خبر دادند که شریح بن الحارث، قاضى امام خانه اى به 80 دینار خرید، او را حضار کرده فرمود:
به من خبر دادند که خانه اى با هشتاد دینار خریده اى، و سندى براى آن نوشته اى، و گواهانى آن را امضا کرده اند.
شریح گفت: آرى اى امیر مؤمنان، امام علیه السّلام نگاه خشم آلودى به او کرد و فرمود:
اى شریح به زودى کسى به سراغت مى آید که به نوشته ات نگاه نمى کند، و از
گواهانت نمى‌پرسد، تا تو را از آن خانه بیرون کرده و تنها به قبر بسپارد.
اى شریح اندیشه کن که آن خانه را با مال دیگران یا با پول حرام نخریده
باشى، که آنگاه خانه دنیا و آخرت را از دست داده اى. اما اگر هنگام خرید
خانه، نزد من آمده بودى، براى تو سندى مى‌نوشتم که دیگر براى خرید آن به
درهمى یا بیشتر، رغبت نمى کردى، آن سند را چنین مى‌نوشتم:
این خانه‌اى است که بنده‌اى خوار آن را از مرده اى آماده کوچ خریده، خانه‌اى از سراى غرور، که در محلّه نابود شوندگان، و کوچه هلاک شدگان قرار دارد، این خانه به چهار جهت منتهى مى گردد: یک سوى آن به آفت ها و بلاها، سوى دوّم آن به مصیبت ها، و سوى سوم به هوا و هوس هاى سست کننده، و سوى چهارم آن به شیطان گمراه کننده ختم مى شود، و در خانه به روى شیطان گشوده است. این خانه را فریب خورده آزمند، از کسى که خود به زودى از جهان رخت برمى بندد، به مبلغى که او را از عزّت و قناعت خارج و به خوارى و دنیا پرستى کشانده، خریدارى کرده است. هر گونه نقصى در این معامله باشد، بر عهده پروردگارى است که اجساد پادشاهان را پوسانده، و جان جبّاران را گرفته، و سلطنت فرعون ها چون «کسرى» و «قیصر» و «تبّع» و «حمیر» را نابود کرده است.
آنان که مال فراوان گرد آورده بر آن افزودند، و آنان که قصرها ساخته، و محکم کارى کردند، طلا کارى کرده، و زینت دادند، فراوان اندوختند، و نگهدارى کردند، و به گمان خود براى فرزندان خود باقى گذاشتند همگى آنان به پاى حسابرسى الهى، و جایگاه پاداش و کیفر رانده مى شوند، آنگاه که فرمان داورى و قضاوت نهایى صادر شود «پس تبهکاران زیان خواهند دید».
به این واقعیّت‌ها عقل گواهى مى‌دهد هر گاه که از اسارت هواى نفس نجات یافته، و از دنیا پرستى به سلامت بگذرد.
متن حدیث:
یا شُرَیْحُ : أَمَا إِنَّهُ سَیَأْتِیکَ مَنْ لَا یَنْظُرُ فِی کِتَابِکَ وَ لَا یَسْأَلُکَ عَنْ بَیِّنَتِکَ حَتَّى یُخْرِجَکَ مِنْهَا شَاخِصاً وَ یُسْلِمَکَ إِلَى قَبْرِکَ خَالِصاً فَانْظُرْ یَا شُرَیْحُ لَا تَکُونُ ابْتَعْتَ هَذِهِ الدَّارَ مِنْ غَیْرِ مَالِکَ أَوْ نَقَدْتَ الثَّمَنَ مِنْ غَیْرِ حَلَالِکَ فَإِذَا أَنْتَ قَدْ خَسِرْتَ دَارَ الدُّنْیَا وَ دَارَ الْآخِرَةِ . أَمَا إِنَّکَ لَوْ کُنْتَ أَتَیْتَنِی عِنْدَ شِرَائِکَ مَا اشْتَرَیْتَ لَکَتَبْتُ لَکَ کِتَاباً عَلَى هَذِهِ النُّسْخَةِ فَلَمْ تَرْغَبْ فِی شِرَاءِ هَذِهِ الدَّارِ بِدِرْهَمٍ فَمَا فَوْقُ .
وَ النُّسْخَةُ هَذِه : ِهَذَا مَا اشْتَرَى عَبْدٌ ذَلِیلٌ مِنْ مَیِّتٍ قَدْ أُزْعِجَ لِلرَّحِیلِ اشْتَرَى مِنْهُ دَاراً مِنْ دَارِ الْغُرُورِ مِنْ جَانِبِ الْفَانِینَ وَ خِطَّةِ الْهَالِکِینَ وَ تَجْمَعُ هَذِهِ الدَّارَ حُدُودٌ أَرْبَعَةٌ الْحَدُّ الْأَوَّلُ یَنْتَهِی إِلَى دَوَاعِی الْآفَاتِ وَ الْحَدُّ الثَّانِی یَنْتَهِی إِلَى دَوَاعِی الْمُصِیبَاتِ وَ الْحَدُّ الثَّالِثُ یَنْتَهِی إِلَى الْهَوَى الْمُرْدِی وَ الْحَدُّ الرَّابِعُ یَنْتَهِی إِلَى الشَّیْطَانِ الْمُغْوِی وَ فِیهِ یُشْرَعُ بَابُ هَذِهِ الدَّارِ اشْتَرَى هَذَا الْمُغْتَرُّ بِالْأَمَلِ مِنْ هَذَا الْمُزْعَجِ بِالْأَجَلِ هَذِهِ الدَّارَ بِالْخُرُوجِ مِنْ عِزِّ الْقَنَاعَةِ وَ الدُّخُولِ فِی ذُلِّ الطَّلَبِ وَ الضَّرَاعَةِ فَمَا أَدْرَکَ هَذَا الْمُشْتَرِی فِیمَا اشْتَرَى مِنْهُ مِنْ دَرَکٍ فَعَلَى مُبَلْبِلِ أَجْسَامِ الْمُلُوکِ وَ سَالِبِ نُفُوسِ الْجَبَابِرَةِ وَ مُزِیلِ مُلْکِ الْفَرَاعِنَةِ مِثْلِ کِسْرَى وَ قَیْصَرَ وَ تُبَّعٍ وَ حِمْیَرَ وَ مَنْ جَمَعَ الْمَالَ عَلَى الْمَالِ فَأَکْثَرَ وَ مَنْ بَنَى وَ شَیَّدَ وَ زَخْرَفَ وَ نَجَّدَ وَ ادَّخَرَ وَ اعْتَقَدَ وَ نَظَرَ بِزَعْمِهِ لِلْوَلَدِ إِشْخَاصُهُمْ جَمِیعاً إِلَى مَوْقِفِ الْعَرْضِ وَ الْحِسَابِ وَ مَوْضِعِ الثَّوَابِ وَ الْعِقَابِ إِذَا وَقَعَ الْأَمْرُ بِفَصْلِ الْقَضَاءِ وَ خَسِرَ هُنالِکَ الْمُبْطِلُونَ شَهِدَ عَلَى ذَلِکَ الْعَقْلُ إِذَا خَرَجَ مِنْ أَسْرِ الْهَوَى وَ سَلِمَ مِنْ عَلَائِقِ الدُّنْیَا.
«نهج البلاغه، نامه 3»
دوران زمامداری حضرت علی (علیهالسلام)
امام علی (ع) ۲۵ سال بعد از رحلت پیامبر (ص) به خلافت و رهبری مسلمین برگزیده شد و نزدیک به ۵ سال حکومت مسلمین را بر عهده داشت.مشکلات اصلی دوران خلافت امام (ع) در اجرای عدالت و مبارزه با رفاه‌گرائی و برخی انحرافات و بدعت‌ها بروز کرد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، امام علی (ع) 25 سال بعد از رحلت پیامبر (ص) به خلافت و رهبری مسلمین برگزیده شد و نزدیک به 5 سال حکومت مسلمین را بر عهده داشت. امام علی (ع) سعی نمود تا در این مدت در زمینه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و... اصلاحاتی را به‌وجود آورد اما در اجرای اصلاحات امام (ع) مشکلات و موانع گسترده‌ای به‌وجود آمد. مشکلات اصلی دوران خلافت امام (ع) در اجرای عدالت اقتصادی و اجتماعی و مبارزه با رفاه‌گرائی و برخی انحرافات و بدعت‌ها بروز کرد و جنگ‌های داخلی را به‌وجود آورد. بسیاری از مشکلات دنباله قتل عثمان بود و اکثر افرادی که علیه اصلاحات امام برخاستند، بهانه خود را خونخواهی عثمان اعلام نمودند. سپس اصلاحات مالی امام و دلایل مخالفت‌ها در این زمینه که از دلایل آن می‌توان از خو گرفتن مردم به روش تقسیم بیت المال در دوران عمر و عثمان اشاره کرد. برکناری والیان نالایق قبلی از دیگر اقدامات امام بود که مشکلاتی را موجب شد و اینکه در دوران خلافتشان به نبرد با سرکشان داخلی و سه جنگ جمل، صفین و نهروان در این‌راستا پرداخت. برخی از مشکلات در این زمینه عبارت بودند از: تردید برخی از سپاهیان امام در نبرد با این سرکشان به‌دلیل مسلمان بودن آنان، طولانی شدن و شدت این جنگ‌ها و کشتار به نسبت زیاد و عواملی مانند نفوذ معیارهای قومی و اشرافیت قبیله‌ای که در نهایت این عوامل موجب سستی و آشفتگی سپاهیان امام شد. همچنین مشکلات اواخر حکومت امام ازجمله غارتگری‌های سپاهیان معاویه و ضعف و سستی مردم در مقابل استمداد امام که لازم است در جای خود بررسی شود.
امیرالمؤمنین(ع)
همواره با بصیرت و آگاهی کامل در هر مقطع، سنگین‌ترین مسؤولیت‌های اجتماعی
را بر دوش گرفت و هرگز از مسیر وظیفه و اخلاص و ایثار و فداکاری فاصله
نگرفت. در دوران حکومت پیامبر، کسی‌که در خطرناک‌ترین صحنه‌ها حاضر و برای
پذیرش سخت‌ترین بار مسؤولیت همواره مشتاقانه داوطلب و پیشتاز بود، علی ابن
ابیطالب (ع) بود. در آن دوران 25 ساله نیز صبر و سکوت امیرالمؤمنین هم برای
دشمن و هم برای دوست، اعجاب‌آور بود.
دوران کوتاه پنج ساله پایان
زندگی امیرالمؤمنین یعنی دوره حکومت برای همه مسئولان و زمامداران و
اندیشمندان در طول تاریخ بسیار درس‌آموز است.
دوران زمامداری حضرت علی علیه السلام
در آخرین روزهای سال 35 هجری قمری، امیرالمؤمنین خلافت و حکومت را به‌دست
گرفت و تا بیستم رمضان سال 40 هجری که این دوره حدوداً چهار سال و نه ماه
بیشتر نیست، ادامه یافت. بنابراین حتی دوران حکومت و زمامداری‌امیرالمؤمنین
به پنج سال هم نرسید. امیرالمؤمنین با مشکلات بسیار زیادی در این دوران
مواجه بود. حکومت آن‌حضرت، حکمرانی و زمامداری بر روی یک جاده صاف و هموار
نبود. خود وی نیز این مسئله را پیش‌بینی می‌کرد و آنرا به بیان‌های
گوناگون در لحظه بیعت مردم با آن‌حضرت بیان فرموده بود که بخشی از آن در
نهج البلاغه هم آمده است. گرچه نهج البلاغه مجموعه کاملی از جملات و کلمات و
نامه‌های آن‌حضرت نیست، ولی‌مجموعه‌ای بسیار ارزشمند و اثری گرانبهاست که
می‌تواند برای ترسیم دوران حکومت امیرالمؤمنین ما را از خواندن تاریخ‌های
مفصل، مستغنی بدارد.
عدم آشنایی رعایا با اسلام
وقتی
امیرالمؤمنین حکومت را شروع کرد، اولین مشکلی که با آن مواجه شد، توسعه
جغرافیایی دنیای اسلام بدون تعمیق فرهنگ اسلام در اذهان و افکار مردم بود.
در دوران حکومت سه خلیفه قبلی، به‌ویژه در دوران خلافت خلیفه دوم، جغرافیای
دنیای اسلام توسعه فراوانی یافت؛ هم از طرف شرق و غرب و هم از طرف شمال و
جنوب. در حالیکه جغرافیای اسلام در هنگام رحلت رسول معظم اسلام تقریباً به
شبه جزیره عربستان محدود می‌شد، در این دوران 25 ساله آنچنان گسترش یافت
که تا خراسان بزرگ در شرق و شمال افریقا و بخش اعظم روم شرقی در غرب را
شامل می‌شد. دو تمدن بزرگ یعنی تمدن ایران و تمدن روم را درهم نوردیده بود و
اسلام به‌عنوان تنها تمدن و قدرت بزرگ آن روزگار، نمایان شده بود.
بنابراین اسلام از لحاظ سرزمینی و جغرافیایی وسعت زیادی یافته بود و از
لحاظ انسانی نیز تعداد مسلمان‌ها چندین برابر شده بود و اسلام به‌ظاهر وارد
این سرزمین‌ها شده بود و والیانی از طرف خلفا بر مردم حکمرانی می‌کردند.
خراج و مالیات از مردم می‌ستاندند؛ بخشی را مصرف می‌کردند و بخشی را به
مرکز خلافت که مدینه بود، می‌فرستادند. جنگ‌هایی در گوشه و کنار هنوز
به‌وقوع می‌پیوست و سربازان اسلام در برابر دشمنان می‌جنگیدند. در این
سرزمین‌ها دین اسلام رونق ظاهری پیدا کرده بود، ولی فرهنگ حاکم بر قلوب و
رفتار مردم معمولاً همان فرهنگ گذشته بود.
فتح یک سرزمین بزرگ در یک
زمان کوتاه، امکان‌پذیر است. اینکه مردم به کلمه توحید و گفتن «لا اله الا
الله و محمد رسول الله» آشنا شوند، کار خیلی پیچیده و مشکلی نیست؛ اما
آشنایی مردم با وحی آسمانی و با مفاهیم قرآن مجید و فرهنگ غنی اسلام، کار
ساده‌ای نیست. بسیاری از اصحاب پیامبر در همان مکه و مدینه باقی مانده
بودند و عده‌ای گرفتار مسائل روزمره حکومت بودند. بخشی از اصحاب پیامبر نیز
در عزلت بودند. دنیای اسلام به‌شدت گسترش یافته بود، بدون اینکه مردم از
فرهنگ غنی و انسان‌ساز اسلام بهره لازم را برده باشند.
از طرف دیگر، سه
تمدن بزرگ یعنی تمدن اسلام، تمدن ایران و تمدن روم با هم تلاقی کرده و
تقریباً این سه تمدن با هم اختلاط پیدا کرده بودند. فرهنگ‌هایی که مردم
درگذشته با آن خو گرفته بودند و با آن تمدن‌ها زندگی کرده بودند، متفاوت
بود. اختلاط این تمدن‌ها، معضلات و مشکلات فراوانی از لحاظ فرهنگی برای
مردم به‌وجود آورده بود.
از طرفی هم صاحب‌نظران، مفسران و مبلّغان
اسلامی به اندازه کافی در دسترس مردم نبودند؛ همان مشکلی که دنیای اسلام
امروز با آن مواجه است.
بنابراین یک معضل امیرالمؤمنین در آغاز حکومت،
وسعت دنیای اسلام بدون آشنایی مردم تازه‌مسلمان با عمق فرهنگ اسلام بود.
همین مسئله باعث شد که معاویه به‌راحتی بتواند با افکار مردم شام بازی کند.
دلیل اینکه معاویه به این راحتی سر مردم شام کلاه می‌گذاشت، همین بود که
حتی توانست نماز جمعه را در روز چهارشنبه اقامه کند. مردم به فرهنگ اسلام
آشنایی نداشتند. با متن کلمات و گفتار و سیره پیامبر و حتی اصحاب و یاران
پیامبر کمتر نزدیک بودند.
انحرافات 25 ساله
مشکل دومی که
امیرالمؤمنین با آن مواجه بود، اقدامات و روش‌های انحرافی بود که در طول 25
سال گذشته به آنها عمل شده بود. یعنی در طول این مدت، شیوه‌های اداره
حکومت و جامعه، نحوه تقسیم بیت المال، نحوه برخورد با مردم، شکل رابطه‌ای
که بین مردم و حاکمان به‌وجود آمده بود، نسبت به زمان پیامبر، آنچنان دچار
تغییر و انحراف شده بود که امیرالمؤمنین در آغاز حکومتش با دنیایی از
انحرافات، بدعت‌ها و مشکلات مواجه بود. جملاتی که آن‌حضرت در آغاز بیعت و
حتی در آستانه بیعت فرمود، حاکی از همین معضلات بود، فرمود: علی را رها
کنید و دنبال دیگری بروید. چرا امیرالمؤمنین این جملات را فرمود؟ چرا گفت
ما با یک فضایی مواجه خواهیم بود که الوان و رنگ‌های گوناگون و وجوه مختلف
خواهد داشت؟ در خطبه 92 نهج البلاغه آمده است: «دعونی و التمسوا غیری فانا
مستقبلون امراً له وجوه و الوان لا تقوم له القلوب و لا تثبت علیه العقول و
ان الآفاق قد اغامت و المحجه قد تنکرت». فرمود برای چه در مسجد این‌چنین
اجتماع کرده‌اید؟ این همه فشار آورده‌اید؟ این همه اصرار دارید که با
علی‌بن ابیطالب بیعت کنید تا زمامداری شما را برعهده گیرد؟ علی را رها کنید
و دنبال دیگری بروید.
شاید در نگاه اول اگر کسی به مشکلات آن زمان
توجه نکند، این جملات برایش عجیب باشد که مردم بعد از سال‌ها، رهبر واقعی
خود را پیدا کرده‌اند و با اصرار هم به‌دنبال بیعت با او هستند تا او حکومت
و زمامداری را برعهده گیرد و او نمی‌پذیرد و قبول نمی‌کند. امیرالمؤمنین
که به‌دنبال عوام‌فریبی و خوشایند مردم نبود. امیرالمؤمنین که نمی‌خواست
تظاهر به بی‌اعتنایی به دنیا و حکومت کند تا با اشتیاق بیشتری مردم با او
بیعت کنند. امیرالمؤمنین مشکلات و مسائل آینده را به‌خوبی می‌دید. فرمود:
«فانا مستقبلون امراً له وجوه و الوان» من فردای جامعه شما را می‌بینم با
چهره‌های متلوّن، نه تنها چهره‌های مختلف انسان‌ها، که حتی رنگ به رنگ شدن
جامعه، رنگ به رنگ شدن اعتقادات مردم و هر روز به سمتی و به سویی رفتن مردم
را به‌خوبی می‌بینم. «لا تقوم له القلوب و لا تثبت علیه العقول» آنچنان
آینده آشفته‌ای را علی (ع) ترسیم می‌کند که قلب‌ها توان ایستادگی و عقل‌ها
توان مقاومت و ثبات را در خود نمی‌بینند. امیرالمؤمنین فردا را می‌دید.
همان فردایی که شاید بسیاری از مردمی که در مسجد دور آن‌حضرت را گرفته
بودند و تضرع و التماس می‌کردند که زمامداری امور مسلمین را برعهده گیرد،
آن فردا را اصلاً تصور نمی‌کردند.
اگر مردم تحت تأثیر تبلیغات افراد و
فراز و نشیب شرایط قرار بگیرند و دنبال منافع خود و قبیله و طایفه خود
باشند و از اهداف اسلامی و ملی فاصله بگیرند، حاکمیت دچار بالاترین مشکل و
تزلزل خواهد شد.
بعد فرمود: «واعلموا انی إن اجبتکم رکبت بکم ما اعلم و
لا اصغ الی قول القائل و عتب العاتب»، اگر من خلافت را بپذیرم و اگر با من
بیعت کنید، پس از بیعت بدانید که علی به وظیفه خود عمل خواهد نمود، بر
مبنای آنچه خداوند، قرآن و سنت رسول خدا و پیامبر اسلام مشخص نموده و بر
مبنای آنچه حق است و علی آنها را می‌فهمد و درک می‌کند. فرمود: «و إن
ترکتمونی» اگر علی را رها کنید، «فانا کاحدکم» اگر امروز شما با من بیعت
نکردید، من هم همانند یکی از شما مردم هستم. اگر علی‌بن ابیطالب مسؤولیت
زمامداری و اداره جامعه بر دوشش نباشد، «فانا کاحدکم» من هم فردی از آحاد
جامعه شما هستم. اگر به سمت علی‌بن ابیطالب نیامدید، همان دوران 25 ساله
ادامه پیدا می‌کند و طول آن دوران سی ساله می‌شود.
فرمود: «و لعلّی
اسمعکم و اطوعکم لمن ولیتّموه امرکم» اگر فرد دیگری را به‌عنوان رهبر و ولی
انتخاب کردید، شاید امیرالمؤمنین مثل شما خواهد بود. در پایان هم فرمود:
«و انا لکم وزیراً خیر لکم منی امیراً» اگر علی به‌عنوان وزیر و مشاور در
اداره جامعه شما باشد، بهتر از این است که رهبری و امامت را بر دوش و
برعهده گیرد.
کمبود کادر مدیریت
مشکل دیگر امیرالمؤمنین،
کمبود افراد لایق برای اداره جامعه بود. اگر حکومتی می‌خواهد موفق باشد،
بی‌تردید یک پایه موفقیت آن، مدیران کارآ، لایق و متعهد و وجود نخبگان
شایسته در جامعه است. چگونه می‌توان جامعه‌ای را به تنهایی مدیریت کرد؛ یک
فرد که به تنهایی نمی‌تواند یک کشور بزرگ را مدیریت کند. آیا امیرالمؤمنین
به تعداد کافی مدیر لایق در اختیار داشت؟
کارگزاران امام - به‌جز شماری
اندک - با اندیشه و رفتار امام همراهی نشان ندادند و نه تنها باری از او
برنداشتند، بلکه خود به مانعی بر سر راه او تبدیل شدند: ابوموسی اشعری که
امام او را در سمت فرمانداری کوفه ابقا کرده بود، مردم را با اصرار و تأکید
از پیوستن به او منع می‌کرد. جریربن عبدالله بجلّی سفیر امام نزد معاویه
بود. او مدتی تسلیم دفع‌الوقت معاویه شد و بعدها تمایل خود را به معاویه
نشان داد. مصقله‌بن هبیره در اموال اردشیر خوره خیانت کرد، سپس گریخت و به
معاویه پیوست. یزیدبن قیس ارحبی در ارسال خراج تعلل می‌کرد. منذربن جارود
که عامل استخر بود، دست در اموال عمومی گشود؛ به‌گونه‌ای‌که امام مجبور شد
او را عزل و زندانی کند. نعمان‌بن عجلان اموال بحرین را به یغما برد و به
معاویه پیوست. یزیدبن حجیّه‌بن عامر تمیمی که عامل ری و دستبی بود، بخشی از
خراج را برداشت و نزد معاویه گریخت. امام، خریت‌بن راشد از بنی ناجیه را
بر برخی از نواحی اهواز امارت داد، اما وی همراه چند صد تن از مردان
قبیله‌اش شورش کرد و در قلمرو حکومت او دست به قتل و غارت زد.
کار امام
و فرماندارانش از این نظر به جایی رسید که او دیگر قادر به اعتماد کردن به
هیچ‌کس نبود. یک‌بار در این‌باره مردم کوفه را مخاطب قرار داد که: به خدا
سوگند فلانی را فرستادم، خیانت ورزید و غدر کرد و اموال را برای خود
برداشت. فلانی را فرستادم، خیانت ورزید و غدر کرد. فلانی را فرستادم، خیانت
ورزید و غدر کرد و اموال را برداشت و نزد معاویه برد. به خدا سوگند اگر به
کسی از شما اعتماد کنم و کاسه‌ای را به دستش بدهم، بیم آن دارم که بند
آنرا ببرد.
بعضی از اصحاب امیرالمؤمنین آدم‌های‌پاک و شایسته‌ای
بودند، افراد متقی، پرهیزکار و مورد اعتماد بودند، اما در مدیریت ضعیف
بودند. نمونه‌اش کمیل زاهد پاکدامن مخلص فداکار را به‌عنوان والی منطقه‌ای
در عراق منصوب کرد. در خود نهج‌البلاغه، نامه‌ای است که حضرت، کمیل را مورد
خطاب قرار می‌دهد و تصریح می‌کند که تو مدیریت کافی برای اداره نداشتی و
نتوانستی از سرحدات دفاع کنی و به وظیفه عمل کنی. نام آن منطقه «هیت» بود
که کمیل آنجا را رها کرده و برای انجام کاری به شهر دیگری رفته بود و
غارتگران آمده و شهر را غارت کرده بودند. امیرالمؤمنین نامه عتاب‌آمیزی به
کمیل می‌نویسد. این نامه، نامه 61 نهج البلاغه است.
از طرف دیگر افرادی
بودند دارای مدیریت قوی ولی با ایمان ضعیف که گاهی امیرالمؤمنین ناچار
می‌شد از آنها هم استفاده کند؛ گرچه به‌دلیل ضعف در تقوا و ایمان گاهی
دولت اسلامی دچار مشکل و حتی حضرت، ناچار به عزل آنها می‌شد. زیادبن ابیه
یکی از آن‌هاست. زیاد از طرف امیرالمؤمنین والی ایالت فارس می‌شود. قبلاً
سهل‌بن حنیف، والی فارس و کرمان بود، ولی نتوانست آنجا را به‌خوبی اداره
کند و لذا امیرالمؤمنین سهل را عزل کرد و زیادبن ابیه را به آنجا فرستاد.
زیادبن ابیه یک آدم سیاسی با هوش، خوش‌بیان و از لحاظ مدیریت، نیرومند بود،
اما اطمینانی که به کمیل بود، به زیاد نبود. اطمینانی که به سهل بود، به
زیاد نبود. اما امیرالمؤمنین زیاد را به‌عنوان والی فارس فرستاد تا این
منطقه آشوب‌زده را آرام کند. در عین حال امیرالمؤمنین مرتب برای وی نامه
می‌نوشت. یک نمونه از این نامه‌ها در نهج البلاغه هم آمده است. به زیادبن
ابیه نامه می‌نویسد که معاویه می‌خواهد تو را بفریبد و تو را به‌عنوان
برادر خود بخواند، مواظب باش تحت تأثیر شیطنت معاویه قرار نگیری. در پیام
دیگری سفارش می‌کند که اگر به من گزارش شود تخلفی کردی، اگر به من ثابت شود
در بیت المال تعدی شده، این‌چنین می‌کنم، آنچنان می‌کنم. پیداست
امیرالمؤمنین نگران زیاد است، اما در عین حال کسی هم بهتر از او در اختیار
امیرالمؤمنین نیست.
حتی ابوموسی اشعری را در آغاز کار، والی کوفه قرار
داد. مالک اشتر به مدینه آمد و عثمان را وادار کرد تا ابوموسی را والی کوفه
کند. در اوایل خلافت علی (ع) هم، همین مالک اشتر اصرار می‌کرد که ابوموسی
در کوفه بماند. البته خودش بعد از ماجرای جنگ جمل رفت و ابوموسی را از کوفه
بیرون کرد. چون در جنگ جمل ابوموسی تخلف کرد و لذا امیرالمؤمنین او را عزل
کرد و مالک او را از کوفه اخراج کرد.
عدم تمکین شهرها و مناطق مهم از امام
مقارن این سال‌ها چند شهر و منطقه مهم در قلمرو دولت اسلامی وجود داشت که
مردم و نیروهای موجود در آنها، نقشی تعیین‌کننده در حوادث سیاسی و اجتماعی
ایفا می‌کردند. این مناطق عبارت بودند از: مکه، مدینه، شام، بصره و کوفه.
1. مردم مدینه (انصار و فرزندان آنها) احتمالاً تحت تأثیر مخالفت قریش
(معاویه از یکسو و طلحه و زبیر و عایشه از سوی دیگر) با امام و نیز مشاهده
اقدامات تند و خشونت‌باری که از عناصر انقلابی در جریان محاصره و قتل
عثمان و حوادث بعد از آن سر زده بود، ترجیح می‌دادند خود را از این حوادث
کنار بکشند. ضمن اینکه آنان به‌دلیل داشتن شرف سبقت در اسلام و صحابی
پیامبر بودن و نیز بهره‌مندی از ثروتی که به‌دلیل همین منزلت به‌دست آورده
بودند، اصولاً از وضع موجود چندان ناراضی نبودند که بخواهند برای تغییر آن
با امام همراهی کنند.
2. وضعیت شام از همان آغاز کاملاً روشن بود. شام
حدود بیست سال به دست پسران ابوسفیان (یزید و معاویه) اداره شده بود و مردم
آن وفاداری قابل توجهی به این خانواده داشتند. آشکار بود که معاویه و
هواداران او، چنین منطقه‌ای را تسلیم امام نخواهند کرد. شامیان سرانجام به
جنگ آمدند و بیشترین نقش را در تضعیف حکومت او و به بن‌بست کشاندن
برنامه‌هایش ایفا کردند.
3. بصریان با سپاه جمل همراه و مدعی خون عثمان
شدند، بر امام شوریدند و بعدها نیز به ضدیت با او و تمایل به جبهه مخالف
او شهره گشتند.
4. کوفه بسیار زود و به‌صورتی گسترده، از امام و دولت
او حمایت کرد و به‌همین‌دلیل به‌عنوان پایتخت دولت نوپای امام علی برگزیده
شد، ولی به همان سرعت و گستردگی نیز دست از حمایت او کشید.
انتهای پیام/
«حکومت علوی»
در
عهدی که به مالک اشتر نوشت، فرمود: ای مالک! با مردم، این چنین رفتار کن.
خوب گوش کنید، بفهمید، درک کنید. این را دنیا باید گوش کند و بفهمد. فرمود:
ای مالک همه کسانی که رعیّت تو هستند، از دو طائفه بیرون نیستند؛ یا برادر
تواند در دین، یا شبیه تواند در خَلق.
زمان تقریبی مطالعه :
1 دقیقه
تاریخ :
چهارشنبه 1397/01/29 ساعت 06:27
رفتارش با کافر چیست تا برسد به مسلمان! فرمود: مالک! در قلبت رحمت، محبّت و لطف نسبت به همه داشته باش، حتی کفّار! این است حکومت اسلام! این است حکومت علوی!
پنج مطلب فرمود که عقل مبهوت است. فرمود: رحمت. دوم: محبت. سوم: لطف. چهارم: عفو. پنجم: صفح. نسبت به همه، چه مسلمان، چه کافر، چه یهودی، چه نصرانی. مبادا در قلمرو مملکت تو نسبت به یک کافری کمترین تعدّی شود. دنیا باید برای گوینده‌ی این کلام عزا بگیرد. اسرار این بیان را بزرگانی مثل شیخ انصاری، باید بفهمند.
خوب دقت کنید! یعنی در مملکتی که لوای اسلام و حکومت علوی بر سر پاست، باید با تمام افراد آن مملکت، حتی کفّار با رحمت و محبت و لطف و عفو و گذشت برخورد کرد.
ای مالک، رعیّت زلل دارد، علل دارد. ای مالک، رعیّت لغزش دارد چه عمد، چه خطا. اگر انجام دادند، تو با آنها جوری رفتار کن که توقع داری خدا با تو رفتار کند. حالا برای چنین کسی تمام دنیا باید عزا بگیرد یا نه؟
منبع: وبسایت رسمی آیت الله وحید خراسانی
کلید حل مشکلات اقتصادی توسعه تولید ملی است
رهبر معظم انقلاب اسلامی سال ۱۳۹۸ را سال «رونق تولید» نامگذاری کردند؛
رهبر
معظم انقلاب اسلامی در پیامی به‌مناسبت آغاز سال ۱۳۹۸ هجری شمسی، با تبریک
عید نوروز و میلاد مسعود امیرمؤمنان حضرت علی علیهالسلام به هم‌میهنان
عزیز و بویژه خانواده‌های معظم شهیدان و جانبازان، و با آرزوی سالی توأم با
شادی، سعادت، سلامت جسمی و توفیقات روزافزون مادی و معنوی برای ملت ایران،
سال جدید را سال «رونق تولید» نامگذاری کردند.
حضرت آیت الله خامنه‌ای
در ارزیابی سال ۹۷، آن را سالی پُر ماجرا خواندند و خاطرنشان کردند: دشمنان
در این سال نقشه‌های زیادی برای ایران کشیده بودند، اما ملت ایران به معنی
واقعی خوش درخشید و با صلابت و بصیرت و با همت جوانان، آن نقشه‌ها را خنثی
کرد.
رهبر انقلاب اسلامی واکنش مردم به تحریمهای شدید آمریکا و اروپا
را در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی واکنشی محکم و مقتدرانه برشمردند و
افزودند: در عرصه سیاسی مظهر این واکنش راهپیمایی عظیم ۲۲ بهمن و
موضع‌گیری‌ها مردم در طول سال بود و در عرصه تقابل اقتصادی نیز با «افزایش
ابتکارات علمی و فنی»، «افزایش چشمگیر شرکتهای دانش بنیان»، «افزایش
تولیدات زیربنایی و اساسیِ داخلی مانند افتتاح فازهای متعدد گاز جنوب کشور و
افتتاح پالایشگاه بزرگ بندرعباس»، ملت ایران توانست در مقابل دشمنی و
خباثت دشمنان، قدرت و هیبت و عظمت خود را نشان دهد و آبروی ملت و انقلاب و
نظام جمهوری اسلامی افزایش پیدا کرد.
ایشان در ادامه مشکل اساسی کشور را
همچنان مشکل اقتصادی دانستند و با اشاره به افزایش مشکلات معیشتی مردم در
ماههای اخیر، گفتند: بخشی از این مشکلات مربوط به مدیریتهای نارسا در زمینه
مسائل اقتصادی است که حتماً باید جبران شود، البته برنامه‌ها و تدابیری
اندیشیده شده است که این تدابیر باید در طول سال جدید به ثمر بنشیند و مردم
آثار آن را احساس کنند.
حضرت آیت الله خامنه‌ای با تأکید مجدد بر اینکه
اولویت و مسئله فوری و جدی کشور، مسئله اقتصاد است، از «کاهش ارزش پول
ملی» «قدرت خرید مردم» و «کم‌کاری و یا تعطیل بعضی کارخانجات» به‌عنوان
مشکلات مهم اقتصاد کشور یاد و تأکید کردند: بر اساس مطالعه و همچنین نظرات
کارشناسان، کلید حل همه این مشکلات «توسعه تولید ملی» است.
رهبر انقلاب
اسلامی با اشاره به استقبال مردم از شعار سال ۹۷ یعنی «حمایت از کالای
ایرانی» و آثار مثبت آن، افزودند: امسال، مسئله محوری و اصلی، مسئله
«تولید» است، زیرا اگر تولید جریان یابد، هم مشکلات معیشتی و اشتغال حل
می‌شود، هم موجب استغنای کشور از بیگانگان و دشمنان خواهد شد و حتی
می‌تواند مشکل ارزش پول ملی را تا حدود زیادی برطرف کند، بنابراین من شعار
امسال را «رونق تولید» قرار دادم.
حضرت آیت الله خامنه‌ای همگان را به
تلاش برای رونق تولید در کشور فراخواندند و ابراز امیدواری کردند با گسترش
چشمگیر و محسوس این تلاش در طول سال، مشکل اقتصادی در مسیر حل شدن قرار
بگیرد.
ایشان با درود به ارواح مطهر امام راحل و شهیدان سرافراز، و با
سلام به پیشگاه حضرت ولی‌عصر(عج)، دعای آن بزرگوار و سعادت ملت ایران و همه
ملتهایی که نوروز را گرامی می‌دارند، از خداوند متعال مسألت کردند.